15 jul 2019
Voor leren en verandering geniet gaming een toenemende belangstelling. Een belangrijke drijfveer hierachter is de relatie tussen het spel, de emoties en het leerproces. Serious gaming kan een belangrijke bijdrage leveren in het ervaren van de noodzaak van verandering, echter op een gecontroleerde manier en zonder externe consequenties. Wanneer het op leren en veranderen aankomt door middel van serious gaming zijn er vaak verschillende factoren die in het spel naar voren komen namelijk: persoonlijkheid, context en doelen.
Leren beperkt zich niet tot de kinderjaren maar gaat eigenlijk het hele leven door. Voor velen van ons geldt dat bepaalde kanten van ons meer ontwikkeld zijn dan andere kanten. Vaak is er sprake van een eenzijdige ontwikkeling en daarmee samenhangend voorkeursgedrag waarvan de basis al in de kinderjaren is gelegd. Bepaald gedrag gaf dan een positief resultaat waardoor dit gedrag versterkt werd en daardoor kan doorontwikkelen tot een vervorming (Kernkwaliteiten).
Wat voor individuele personen geldt, geldt ook voor groepen en organisaties. Groepen ontwikkelen ook een bepaald gedrag (groepscultuur). Dit gedrag ontstaat mogelijk ook al in de eerste periode. Met bepaald gedrag is de groep succesvol geworden waardoor het gedrag versterkt werd. Het lastige is dat gedrag wel zichtbaar is, maar gedrag een resultante is overtuigingen, normen en waarden, eigenschappen en motieven. In termen van het ijsberg model van Mc.Clelland liggen deze laatste 4 factoren onder de waterlijn en zijn daardoor direct minder goed zichtbaar.
De wereld is continue in beweging. De context veranderd continu. Het is noodzakelijk dat ons gedrag op deze context wordt aangepast. Wanneer dit niet in voldoende mate gebeurd dan kan het resultaat (geleidelijk) minder worden en succes uitblijven. Het wordt dan tijd om op zoek te gaan naar gedragsalternatieven
Dat er naar gedragsalternatieven gezocht moet worden betekent niet dat het gedrag foutief is geweest. Het beste werkt om dit soort situaties vanuit een waarderend perspectief te bekijken en niet te kijken naar wat er niet is maar te onderzoeken wat er wel is met de daarbij behorende plussen en minnen. Vaak blijkt er sprake van een eenzijdige ontwikkeling. Mogelijk is de persoon zich niet eens bewust van de vervorming (onbewust/onbekwaam). Het begeleiden van de ontwikkeling of veranderingsprocessen is complex. In dit proces zijn aandacht, empathie en authenticiteit erg belangrijk.
Individuen maar ook groepen hebben een zelfbeeld of hebben een beeld opgedrongen gekregen. Bijvoorbeeld "ik ben nu eenmaal een pietje precies …” of "we zijn blauw, dus ja..”. Wanneer je hiermee aan de slag gaat is de consequentie dat de persoon of groep niet alleen het zelfbeeld moet bijstellen maar ook het beeld naar anderen. Afhankelijk van de mate van overtuiging kan de ontwikkeling een uitdaging zijn. Deze ontwikkeling is allereerst een leerproces. Om dit proces te faciliteren is het noodzakelijk om te zien dat er 3 niveaus waarop zijn geleerd kan worden: single-loop learing, double-loop-learning en triple-loop learning. Hoe complexer het probleem hoe belangrijker het is om alle 3 de leerniveaus te gebruiken.
Single-loop learning: Allereerst gaat het om over wat je doet en het bijsturen van je handelen. Dit kan gedaan worden door een probleem te analyseren en proberen een passende oplossing te vinden. Dit leren speelt zich af op het zichtbare, concrete gedragsniveau. Wat je doet heeft een bepaald effect. Op basis van de beoordeling of het effect gewenst is of niet, kun je je gedrag veranderen. Single-loop learning is reactief, het gaat hierbij vaak om relatief kleine aanpassingen en is daardoor makkelijker te realiseren en neemt weinig of geen risico mee.
Double-loop learning: In tweede instantie gaat het over hoe je het doet. Als iemand zijn gedrag duurzaam wil veranderen moet hij zicht hebben op de onderliggende patronen die leiden tot dit gedrag. Pas als je weet hoe het komt dat je doet wat je doet, kun je hierin verandering aanbrengen. Welke gedragsalternatieven zijn er die passen bij dit nieuwe inzicht? Bij double-loop learning gaat het vaak om het reframen van de situatie wat niet uitsluit dat ook de organidsatie hierop aangepast moet worden. Dit is vaak complex, de uitkomsten staan niet vast en en brengt dus ook risico met zich mee.
Triple-loop learning: In derde instantie gaat het over waarom je het doet. Hierbij gaat het om inzicht in de werkelijke, dieper liggende motivatie waarom je je gedrag wilt veranderen, en wat je tot nu toe tegenhoudt. Triple-loop learning is vaak het resultaat van een botsing van de waarden, waarden van onszelf, waaraan we gehecht zijn en waarden van anderen met wie we geconfronteerd worden. Bij triple-loop learning gaat het meestal om het her-uitvinden, waarbij oude benaderingen worden verlaten en er nieuwe benaderingen ontwikkeld moeten worden. Een belangrijk aandachtspunt hierbij zijn de relaties waarbij een belangrijk vertrek punt is om opnieuw vast te stellen hoe succes er uit ziet.
Het veranderingsproces en het beschreven triple loop learning proces verloopt veel effectiever als dit in een actieve omgeving getest kan worden. Serious gaming biedt hiervoor goede mogelijkheden en ondersteuning in de verschillende fasen van het leer proces. Mogelijk is er nog geen of te weinig bewustzijn dat er een probleem is, of er onvoldoende zicht of herkenning van de onderliggende patronen. Als er herkenning is en er is nagedacht over alternatieven dan is het waardevol wanneer hier eerst in een veilige omgeving getest kan worden. Als bepaalde alternatieven als waardevol zijn ervaren dan is het belangrijk dat dit gedrag veilig geoefend kan worden.
Bewust wording: Door een individu of persoon in een actieve omgeving te plaatsen waarin regelmatig transacties gedaan moeten worden is het de verwachting dat de persoon of groep het eigen gedrag laat zien. Door in de game gerichte opdrachten of complicaties in te bouwen kan dit gedrag onder druk worden gezet waardoor het individu of de groep dit gedrag extremer zal gaan vertonen en zich daardoor bewuster worden van dit gedrag.
Herkenning patroon: Voor een individu is een patroon op verschillende manieren inzichtelijk te krijgen. Patronen binnen groepen zijn echter veel complexer. Juist een toepassing van serious gaming kunnen complexe zaken als groepspatronen beter zichtbaar maken. Het ervaren en herkennen van de patronen is belangrijk. Dit geeft inzicht in de situatie en is een belangrijke stap naar gedragsverandering. Op basis van deze inzichten kunnen gedragsalternatieven benoemd worden en kunnen binnen de gestelde doelen vervolgens keuzes worden gemaakt welk alternatief het beste bij het individu of groep passen
Testen van alternatieven: Het kiezen van passende alternatieven is een belangrijke stap, maar nu komt het op de uitvoering aan. Belangrijke vragen zijn: hoe werkt dat, wat gaat er goed en wat kan er beter. Experimenteren is hierbij van groot belang. Ontwerpen gebeurd op de tekentafel de fine tuning gebeurd in de praktijk. Dan is het handig dat er een praktijk voorhanden is waarin de alternatieven aan een eerste test onderworpen kunnen worden.
Oefenen van alternatieven: Om van bewust bekwaam naar onbewust bekwaam te komen vergt enige oefening. Juist door te oefenen in een veilige omgeving kan het nieuwe gedrag onderzocht en ervaren worden zonder dat dit consequenties heeft voor de buitenwereld. Serious gaming kan zo’n veilige omgeving bieden waarin individuen maar vooral ook groepen veilig kunnen experimenteren.
Wanneer er van gedragsverandering gesproken is triple-loop learning noodzakelijk. Hierbij moet de persoon of groep zich opnieuw uitvinden. Dat betekent dat oude gedragingen gestopt moeten worden en dat er nieuwe gedragingen voor in de plek komen. Voor de betrokken persoon of groep is dit ingrijpend omdat het zelfbeeld onder druk kan komen te staan. Voor de betrokken persoon of groep is dit een kwetsbaar proces, waarbij waardering, emphaty en autenciteit belangrijk zijn.
Waardering: Dit is belangrijk omdat de mens van nature de behoefte heeft om serieus genomen te worden. Door het gebruik van een waarderen perspectief wordt een zo gunstig mogelijk vertrekpunt gecreëerd.
Empathie: In de dialoog is empathie belangrijk, dit geeft de persoon of de groep het gevoel dat er geluisterd wordt en dat het verhaal ook begrepen wordt. Dat is een belangrijk omdat er van de betrokken persoon of groep een investering gevraagd wordt. Dergelijke investeringen zijn het alleen waard als het ook daadwerkelijk iets gaat opleveren.
Authenticiteit: Bij het luisteren en het begeleiden is een juiste mix authenticiteit van de betrokken partijen van groot belang. Bij deze juiste mix gaat het erom dat de eigen gevoelens en gedachten zo worden uitgedrukt dat er ook ruimte blijft voor de gedachten en gevoelens van anderen.
Bij verandering van gedrag komt er meer om de hoek kijken. Bij gedragsverandering speelt het individu of groep een belangrijke rol. Om te kunnen veranderen moeten ze hun zelfbeeld maar ook het beeld bij anderen moeten bijstellen. Een goede begeleiding is heel belangrijk waarbij aandacht, empathie en authenticiteit belangrijke voorwaarden zijn. Serious gaming kan bij het ontwikkelen van gedragsalternatieven een effectieve omgeving bieden die deelnemers een en veilige en gecontroleerde omgeving biedt om gedrag zichtbaar te maken, hierover in gesprek te komen en gedragsalternatieven te noemen, te testen en te implementeren.
(c) 2005-2024 JBMS Serious gaming - Serious gaming, serious learning - De kracht van beleving