15
jun
2019
Auteur: Bernoud A.J. Jonker MBA
Vanuit een evolutionair oogpunt is het niet direct duidelijk waarom mensen zoveel tijd besteden aan recreatie en spelen. Wat voor mensen geldt geldt net zo goed voor dieren, en dat is dat tijd besteed aan spelen is tijd die niet besteed kan worden aan het zoeken van voedsel. Sterker nog spelen lijkt niet alleen nutteloos maar is zelfs een afleiding waardoor we onze scherpte verliezen waarbij we de omgeving minder goed in de gaten houden met de kans op onnodige verwondingen, ongelukken of zelf traumatische dood. Als je zo naar de spelende mens kijkt dan is spelen eerder een handicap. Echter, alle mensen in alle culturen kennen het verschijnsel spel.
Het universele karakter van spelen duidt op een aangeboren functie die we via onze voorouders hebben door gekregen. Spelen neemt een belangrijk deel in van ons leven is en bepaald mogelijk voor een deel wie we zijn. Spel is niet een bijzaak in onze evolutie, blijkbaar heeft spel een belangrijke bijdrage in onze ontwikkeling, in het bijzondere voor kinderen maar ook voor volwassenen. Om die reden moet er waarde zitten in het spelen zitten. Immers net als bij organen zal gedrag een zorgvuldig door natuurlijke selectie ontwikkeld gedrag zijn.
Wat is dan de waarde van het spelen? Om een breder zicht op dit soort zaken te krijgen helpt het soms om een relatie met het gedrag van dieren te leggen. De vraag is dan of dieren zich met spelen bezighouden.
Van de dieren is de hond wel een meest bekende. Iedereen herkend wel het gedrag waarbij honden stoeien en achter elkaar aan te jagen. Dit gedrag is niet alleen puur voor plezier, dit gedrag kan ook een stap zijn om dominantie binnen een sociale context te bepalen. Dit is belangrijk binnen een groep honden omdat ze hiermee vertrouwen en onderlinge samenhang creëren. Hierbij wordt leren gecombineerd met plezier, dat werkt een stuk leuker. Als mensen over spelen spreken dan bedoelen ze vaak het leuke gedeelte. Voor volwassenen is spelen niet meer dan letterlijk spelen. Mogelijk is de definitie van spelen te krap. Als de definitie van spelen niet meer dan alleen spelen inhoudt, dan zal de meerwaarde van spel ook niet snel herkend worden. Mogelijk dient spelen meer doelen dan wij voor ogen hebben. Als we naar het voorbeeld van de honden kijken dan zien we dat spel ook duidelijk andere doelen dient zoals rangorde, vertrouwen en onderlinge samenhang.
Een juiste definitie van spelen is dus belangrijk om het nut hiervan te begrijpen. Bij spelen komt vaak ook plezier of genot om de hoek kijken. Dit plezier is niet het doel, maar wel en afgeleide. Plezier is een neurologisch verschijnsel dat ons er toe drijft om bepaalde ervaringen op te doen, deze ervaringen zijn nuttig voor onze ontwikkeling op de korte en op de lange termijn. Plezier of genot drijft ons om te eten, om seks te hebben en het uitoefenen van macht en natuurlijk om te spelen. Hierbij drijft plezier ons als individu om in actie te komen. Deze zojuist beschreven activiteiten hebben alle drie een duidelijk doel hebben. Eten is belangrijk als brandstof, seks is belangrijk voor onze voortplanting en macht is belangrijk om onszelf te organiseren. Maar waarom spelen we eigenlijk voetbal of maken we puzzels of doen we aan goochelen? Deze voorbeelden lijken zo op het eerste ook geen duidelijk doel te hebben. Toch spelen we dit wel, en vaak!
Als spelen niet een direct doel dient, waarom is spel zo belangrijk? Nathan H. Lents (PhD) heeft hier een studie van gemaakt en dit in het boek "Beastly behaviour" mooi beschreven. Spel heeft een aantal vormen die, in het licht van onze evolutie, opvallend zijn:
1. Spel helpt bij het bepalen van de sociale ladder. Hoewel het vechten om macht van dieren vaak wordt geassocieerd met "tot op de dood", zijn heel veel van dat soort schermutselingen relatief en gaat het om de relatieve plaatsing in de hiërarchie te bepalen. Dit is belangrijk voor alle sociale wezens en biedt tevens veiligheid voor het individu en de groep..
2. Spel voor het leren van sociale regels. Veel dieren leren de sociale etiquette en ander belangrijke gedragingen door spel. Dit spel is nauw verbonden aan correctie, dwang en verzoening en resulteert in sociale binding, hiërarchie en samenwerking. Deze voordelen zijn erg belangrijk binnen de groep.
3. Spel als oefening. Spel kan als voorbereiding op het volwassen zijn gezien worden. Katten jagen op objecten, jonge apen spelen voor moeder van nog jongere apen. Mensen kennen een veel breder spectrum variërend van spelen van vadertje en moedertje tot cowboy en/of brandweerman.
4. Spel voor verbetering van de motoriek. Het verbeteren van de fijne motoriek vraag veel oefening. Spel helpt hierbij omdat er een plezier component bij komt kijken die er toe bijdraagt dat de speler gemotiveerd blijft en er door geoefend wordt.
5. Spel als sociale binding. In sociale groepen helpt spel om de onderlinge binding van de onderlinge groepsleden te versterken, om de onderlinge spanning op te lossen en om onderling vertrouwen te creëren.
6. Spel om stress te managen. Mensen zijn niet de enige wezens die stress hebben, ook bij dieren komt dat voor. Bepaalde spelen helpen om de hormoonspiegel weer in balans te brengen waarbij tevens ook de mentale- en fysische kracht verbeterd.
7. Spel voor het ontwikkelen van cognitieve- en creatieve vaardigheden. Naast het ontwikkelen van de fijne motoriek en het ontwikkelen van specifieke vaardigheden ondersteund spelen de ontwikkeling van het brein. Spelen kan creativiteit aanmoedigen, helpen bij het ontwikkelen van planningsvaardigheden maar ook met het verder ontwikkelen van logica en redeneringsvaardigheden.
Wie nog langer naar spel kijkt en dit nog dieper onderzoekt zal ongetwijfeld nog meer motieven vinden. Wat hier niet genoemd is maar wel heel belangrijk is, is dat dieren alleen spelen wanneer ze goed gevoed zijn, gezond zijn en niet in direct gevaar van bijvoorbeeld de aanwezigheid van een roofdier. Dit is waarom dieren in gevangenschap meer spelen dan dieren in het wild. Als dieren in gevangenschap niet spelen dan is het zeer waarschijnlijk dat ze aan stress leiden.
Spel en de motieven om te spelen zijn belangrijk in relatie tot serious gaming. Het zijn de motieven die illustreren waarom spelen in combinatie met leren waardevol zijn zijn belangrijk, de redenen waarom we als sociale wezens ons makkelijk tot spel laten verleiden. Wat ook heel erg interessant is hoe de deelnemers zich in het spel gedragen. Want ook in het spel zullen deelnemers zoek naar een sociale rangorde en zullen ze uit eigen beweging of door de omstandigheden gedwongen de sociale regels binnen het spel ontdekken.
Door tijdens het spel (serious game) het gedrag te besturen ontstaan er mogelijk interessante inzichten in de groepsdynamica. Tijdens gaan de deelnemers aan de slag met rangorde, sociale regels en sociale binding. Afhankelijk van de kwaliteit van de binding kunnen de al aanwezige hiërarchie en sociale regels voortgezet worden of ter discussie komen te staan. Het spel biedt hier een spiegel en maakt complexe processen as groepsdynamiek veel beter zichtbaar.